Utrecht

De uitslag van de gemeenteraadsverkiezingen van Utrecht illustreert treffend dat er iets goed fout zit met de stemwijzer van het Instituut voor Publiek en Politiek (IPP). De stemwijzer heeft zich inmiddels landelijk een grote autoriteit verworven. Volkomen ten onrechte, concludeert de SP.

De stemwijzer is ruim tien jaar geleden door het IPP ontwikkeld, in eerste instantie voor de Tweede Kamer verkiezingen, maar nu ook voor de gemeenteraadsverkiezingen. 70 gemeenten gaven het IPP opdracht om een lokale stemwijzer te ontwikkelen. Die stemwijzers werden vervolgens door maar liefst 1.133.013 kiezers geraadpleegd voor een stemadvies. In de gemeente Utrecht werd de stemwijzer 73.093 keer geraadpleegd.

De SP heeft al jarenlang kritiek op de formule van de stemwijzer, die de kiezer op grond van 30 tot 50, vaak zeer gedetailleerde stellingen, een stemadvies geeft. Het nadeel van deze aanpak is dat standpunten uit hun verband gerukt worden, dat de kiezer nooit geconfronteerd wordt met het gegeven dat keuzen ook geld kosten en dat men ook zonder enig probleem antwoorden op verschillende stellingen kan geven die op gespannen voet met elkaar staan. De deelnemende partijen worden door deze formule uitgenodigd tot een opportunistische opstelling, louter ingegeven door het behagen van de kiezer.

Dit blijkt ook uit de verstrekte adviezen. In Utrecht kreeg 11,9% van de mensen die de stemwijzer invulde het advies om “Duurzaam Nederland” te stemmen, een partijtje dat in werkelijkheid 0,6% van de stemmen haalde, met een lijsttrekker die gedurende de campagne nimmer betrapt is op het innemen van een standpunt. 5,2% van de invullers kreeg het advies Luis in de Pels, terwijl Luis in werkelijkheid 1,3% van de stemmen haalden. PvdA, GroenLinks en SP, die samen 60% van de zetels gewonnen hebben, kregen nog geen 32% van de uitgebrachte adviezen.

De conclusie over de Utrechtse stemwijzer staat niet op zich, eerder stelde Ronald van Raak, directeur van het wetenschappelijk bureau van de SP, dat in andere gemeenten de kwaliteit van de advisering net zo belabberd is (zie hier). En bij de laatste Tweede Kamer verkiezingen van januari 2003 adviseerde de IPP-stemwijzer eenderde van de deelnemers om LPF te stemmen, terwijl deze partij op 5% van de stemmen bleef steken.

De SP heeft inmiddels het presidium van de gemeenteraad verzocht om deze ervaring met de stemwijzer eens goed tegen het licht te houden. De SP is van mening dat de huidige formule kwalitatief onder de maat is. De stellingen zouden voortaan meer betrekking moeten hebben op de hoofdzaken in plaats van details en daarnaast ook op de beginselen van partijen.

Gemeenteraadsverkiezingen Utrecht, 7 maart 2006.
Overzicht verschillen stemwijzer-uitslag